Kościół na całym świecie od wielu lat zmaga się z kryzysem wykorzystywania seksualnego małoletnich. Kryzys ten dotyczy także Kościoła w Polsce. W debacie publicznej bardzo często podnosi się, że nic w tym zakresie nie robi, że nie działa, że nie interesuje go los osób pokrzywdzonych. Wpływ na to mają zapewne wybuchające co jakiś czas skandale, których negatywnymi bohaterami są księża. Nie można jednak postawić tezy, że w zakresie pomocy pokrzywdzonym nic się nie dzieje. Podejmowane działania pokazuje przygotowany przez nas raport.
Budowa systemu ochrony dzieci i młodzieży zaczęła się w polskim Kościele dziesięć lat temu. Pierwsze normy dotyczące ochrony najmłodszych zostały co prawda przyjęte przez Konferencję Episkopatu Polski (KEP) już w roku 2009, ale były one przeznaczone na użytek wewnętrzny, nigdy ich nie opublikowano – trudno zatem moment ich przyjęcia uznać za początek budowy kompleksowego systemu. Można byłoby wskazać na rok 2013, gdy na koordynatora KEP ds. ochrony dzieci i młodzieży powołano o. Adama Żaka. Niemniej wydaje się, że najwłaściwszą datą początkową będzie rok 2014, gdy z inicjatywy o. Żaka przy ówczesnej Akademii Ignatianum w Krakowie (dziś Uniwersytet Ignatiantum) 4 marca powołano do życia Centrum Ochrony Dziecka (COD) oraz uchwalenie przez KEP na zebraniu w dn. 7-8 października „Wytycznych dotyczących wstępnego dochodzenia kanonicznego w przypadku oskarżeń duchownych o czyny przeciwko szóstemu przykazaniu Dekalogu z osobą niepełnoletnią poniżej osiemnastego roku życia”. Wytyczne – zgodnie ze wskazówkami Kongregacji Nauki Wiary – na każdego ordynariusza oraz wyższych przełożonych działających w Polsce zgromadzeń zakonnych nałożyły obowiązek powołania specjalnych delegatów ds. ochrony dzieci i młodzieży, których głównym zadaniem miało być przyjmowanie zgłoszeń od osób poszkodowanych.
Trudne początki
Szkoleniem tych osób zajęło się COD, które nawiązało w tym zakresie współpracę z Papieskim Uniwersytetem Gregoriańskim w Rzymie i uruchomiło specjalny kurs e-lerningowy dla pierwszych delegatów. Nawiązano też współpracę z Fundacją „Dajemy Dzieciom Siłę” (wówczas nosiła ona nazwę „Dzieci Niczyje”). Pojawił się też pomysł utworzenia przez KEP w czterech miejscach w Polsce punktów kontaktowych dla osób pokrzywdzonych. COD ruszyło z podstawowymi szkoleniami dla delegatów i duszpasterzy. W 2016 r. na Akademii Ignatianum uruchomiono trzysemestralne studia podyplomowe w zakresie profilaktyki wykorzystywania seksualnego dzieci i młodzieży. Zaadresowano je do wszystkich zainteresowanych ochroną dzieci i młodzieży. W pierwszej edycji tych studiów wzięło udział ok. 30 osób. COD uruchomiło także serię szkoleń w diecezjach dla księży, alumnów seminariów duchownych, osób świeckich pracujących w Kościele.
Trudno jest dziś precyzyjnie ustalić w ilu diecezjach i zgromadzeniach zakonnych po uchwaleniu przez KEP w roku 2014 „Wytycznych” powołano odpowiednich delegatów. W 2017 r. w rozmowie z Katolicką Agencją Informacyjną o. Żak mówił, że w całej Polsce biskupi oraz wyżsi przełożeni zakonów męskich mianowali w sumie 80 delegatów oraz 69 duszpasterzy osób pokrzywdzonych, ich bliskich i wspólnot zranionych przestępstwem wykorzystania seksualnego małoletnich. „Delegaci są we wszystkich polskich diecezjach, a niektóre wyznaczyły więcej niż jednego duszpasterza. Prawie stu trzydziestu wyznaczonych księży uczestniczyło w szkoleniach zorganizowanych przez Centrum Ochrony Dziecka. Informacje kontaktowe do nich powinny znajdować się na stronach internetowych diecezji i zakonów” – tłumaczył o. Żak.
W roku 2018 dziennikarka „Tygodnika Powszechnego” Anna Gac w rozmowie z o. Żakiem zwróciła jednak uwagę na to, że choć delegaci są, to jednak trudno ich znaleźć i nawiązać kontakt. Sprawdziła, że spośród 44 istniejących wówczas diecezji tylko 18 zamieściło na swoich stronach internetowych imię i nazwisko, adres meilowy i numer telefonu do delegata. O. Żak bezradnie rozkładał ręce: „Przy każdej okazji przypominam biskupom, że na stronach internetowych diecezji powinny być podane nazwiska delegatów, ich adresy, numery telefonów i podstawowe elementy polityki ochrony, jakie się stosuje w danej jednostce kościelnej. Nie mam jednak mocy sprawczej”. Innym problemem w tamtym czasie było łączenie funkcji delegata np. z byciem kanclerzem kurii, czy jej rzecznikiem prasowym.
Pół tysiąca osób w systemie
Przełomowym dla tworzenia i rozwoju systemu ochrony dzieci i młodzieży był rok 2019. Najpierw w marcu KEP powołała abp. Wojciecha Polaka na Delegata ds. ochrony dzieci i młodzieży, potem w czerwcu zdecydowano o utworzeniu Biura Delegata, wreszcie w październiku stworzono Fundację Świętego Józefa (FSJ). Łącznie z istniejącym od 2013 r. koordynatorem KEP powstała struktura, w której funkcjonują bezpośrednio na poziomie diecezji pracujący z pokrzywdzonymi delegaci i duszpasterze, z podejrzanymi i oskarżanymi – kuratorzy, a obok nich także osoby odpowiedzialne za prewencję. Wspierają ich na poziomie wyższym struktury eksperckie (COD i grupa prawna) oraz wykonawczo-pomocowe (Biuro Delegata oraz FSJ).
Rozwój struktury podstawowej łatwo prześledzić na liczbach. Wedle przywołanej wyżej relacji o. Żaka w 2018 w diecezjach i zakonach działało 80 delegatów i 69 duszpasterzy pokrzywdzonych. W 2021 r. delegatów i delegatek zakonnych, których głównym zadaniem jest przyjmowanie zgłoszeń i uruchamianie procedur pomocowych i prawnych było już 106 (w 45 diecezjach oraz 61 jurysdykcjach zakonnych i 7 klasztorach), działało też 73 duszpasterzy osób zranionych (w 38 w diecezjach oraz 25 jurysdykcjach zakonnych i 4 klasztorach). Oprócz tego działało 88 kuratorów duchownych oskarżonych i skazanych (w 45 diecezjach oraz 33 jurysdykcjach zakonnych i 7 klasztorach). W diecezjach i zakonach działało w sumie 71 koordynatorów FSJ. Zasady prewencji miało wypracowane 40 diecezji i 25 zgromadzeń męskich.
W roku 2022 liczba delegatów i delegatek wzrosła do 179 (diecezje – 53, zakony męskie – 70, zakony żeńskie – 56). Do 83 wzrosła liczba duszpasterzy i sióstr towarzyszących osobom zranionym (diecezje – 46, zakony męskie – 26, zakony żeńskie – 11). Kuratorów było 90. W diecezjach i zakonach działało też 127 osób odpowiedzialnych za prewencję wykorzystania seksualnego. Z FSJ współpracowało 70 koordynatorów.
W roku 2023 delegatów i delegatek było 167 (55 w diecezjach, 65 w zakonach męskich i 56 w zgromadzeniach żeńskich). Działało też 86 duszpasterzy i sióstr towarzyszących osobom zranionym (46 w diecezjach i 40 w zakonach męskich i żeńskich). W diecezjach i zakonach pracowało 92 kuratorów. Funkcjonowało również 117 osób odpowiedzialnych za prewencję oraz 75 koordynatorów FSJ. Ponieważ niekiedy delegat jest równocześnie koordynatorem FSJ ogólną liczbę osób pracujących w systemie na poziomie diecezji i zakonów można szacować na 500.
Miliony na pomoc i prewencję
Praca tych osób podlega ewaluacji. Co roku wypełniają one anonimowe ankiety, które następnie wysyłają do Biura Delegata KEP. Nie ma odgórnego obowiązku wypełniania tych ankiet, co sprawia, że dane nie są pełne. W 2021 r. ankiety takie wypełniło 59 proc. delegatów i 43 proc. duszpasterzy pokrzywdzonych (w dalszej części skupię się na tych dwóch grupach – T.K.). W kolejnym roku ankiety wypełniło już 67 proc. delegatów i 65 proc. duszpasterzy. W 2023 roku było to 72 proc. (97 osób). Można zatem powiedzieć, że świadomość wzrasta.
Niezwykle ważnym elementem systemu jest Fundacja Świętego Józefa powołana do życia jesienią 2019 roku. Według statutu celami fundacji są: a) prowadzenie działalności na rzecz ochrony dzieci i młodzieży oraz osób z niepełnosprawnością przed wykorzystywaniem seksualnym; b) prowadzenie i organizowanie działań na rzecz uwrażliwiania społeczeństwa i reagowania na przypadki krzywdzenia dzieci i młodzieży oraz osób z niepełnosprawnością; c) prowadzenie, wspieranie i promowanie działań na rzecz kształtowania zasad prewencji wykorzystywania seksualnego dzieci, młodzieży, osób z niepełnosprawnością; d) udzielanie wszechstronnej pomocy i wsparcia osobom, które zostały skrzywdzone wykorzystaniem seksualnym jako osoby małoletnie przez osoby duchowne lub inne osoby działające w ramach Kościoła Katolickiego, w jego instytucjach oraz w ramach aktywności wychowawczej, edukacyjnej oraz duszpasterskiej; e) wspieranie – w miarę możliwości – osób skrzywdzonych wykorzystaniem seksualnym jako osoby małoletnie przez osoby niezwiązane z Kościołem.
Cele te fundacja ma realizować m.in. poprzez organizację, prowadzenie i finansowanie pomocy terapeutycznej, edukacyjnej, psychologicznej, prawnej oraz stypendialnej dla osób pokrzywdzonych. Ma też organizować, finansować oraz koordynować działalność centrów pomocy osobom skrzywdzonym oraz telefonów zaufania. Jednym z ważniejszych działań ma być także opracowanie i finansowanie funduszu edukacyjno-stypendialnego.
Na fundusz założycielski biskupi przeznaczyli 2,5 mln zł. Złożyły się na niego wszystkie diecezje, a składka była uzależniona od liczby biskupów oraz prezbiterów inkardynowanych do danej diecezji. Dodatkowo ustalona została składka roczna: 2 tys. zł od biskupa oraz 150 zł od każdego prezbitera rocznie. W 2020 r. FSJ otrzymała z tytułu składek 3,5 mln zł, w 2021 – 3,8 mln zł, w 2022 – 3,3 mln zł, a w 2023 – 3,6 mln zł.
Jak wynika ze sprawozdań FSJ w 2020 r. opłacano terapię dla 13 osób z 9 diecezji. W kolejnym roku pomoc terapeutyczną, edukacyjną, prawną oraz konsultacje psychiatryczne trafiła do 25 osób (wydano na nią ok. 148 tys. zł). W 2022 r. liczba pokrzywdzonych, którym udzielono wsparcia wzrosła do 36. Wydatkowano na ten cel 274 tys. zł. Z kolei w roku 2023 FSJ sfinansowała pomoc psychoterapeutyczną, medyczną, leki, pomoc prawną, edukacyjną i duchową dla prawie 60 osób na kwotę 535, 6 tys. zł. W podobny sposób wsparła przez granty złożone przez diecezje i jurysdykcje zakonne blisko 40 pokrzywdzonych osób.
W roku 2021 uruchomiono program grantowy fundacji. O pieniądze na różne działania pomocowe dla pokrzywdzonych, szkolenia, podnoszenie kwalifikacji mogą się starać same osoby skrzywdzone, diecezje, zgromadzenia zakonne, a także osoby prywatne pracujące na rzecz kościelnego systemu. Tylko w roku 2023 na pomoc bezpośrednią osobom skrzywdzonym i pomoc pośrednią FSJ wydała blisko 2 mln 700 tys. zł.
Pieniądze te trafiają m.in. do Centrum Ochrony Dziecka w Krakowie, które ciągle prowadzi szkolenia oraz studia podyplomowe – w dotychczasowych pięciu edycjach tych studiów (szósta i siódma edycja jeszcze trwają) wzięło udział ok. 150 osób, które w większości, w różnych formach współpracują z COD. Centrum przygotowało m.in. programy dla szkół katolickich dot. profilaktyki przemocy seksualnej, przygotowano i wydano poradniki dla rodziców i opiekunów osób z niepełnosprawnościami intelektualnymi. Przeszkolono także m.in. wolontariuszy różnych wspólnot kościelnych. COD ma także opracowany kurs dla dorosłych liderów wspólnot – dotąd uczestniczyło w nim 150 osób. Centrum zostało też koordynatorem Sieci Przedstawicieli Kościołów ds. Ochrony w Europie Środkowo-Wschodniej CEE Network, w ramach której prowadzono m.in. webinary dla kanonistów na temat procedur prawnych, czy o wykorzystywaniu duchowym.
Kościół ma się czym chwalić
Fundacja Świętego Józefa finansuje także regionalne punkty wsparcia dla osób pokrzywdzonych, które działają w Poznaniu, Gnieźnie, Kaliszu, Gdańsku, Ciechanowie. Wspiera grupę wsparcia psychologicznego dla osób zranionych „Ku uzdrowieniu”, która działa w Krakowie. Pomoc finansową otrzymuje również inicjatywa „Zranieni w Kościele” – telefon zaufania dla pokrzywdzonych. Sama fundacja we współpracy z żeńskimi zgromadzeniami zakonnymi uruchomiła też specjalny telefon „Siostry dla Skrzywdzonych”. W styczniu 2023 r. FSJ uruchomiła też projekt bezpłatnych konsultacji prawnokanonicznych dla osób skrzywdzonych. Zespół tworzy ośmioosobowa grupa prawników, kanonistów (trzy osoby świeckie, w tym dwie kobiety oraz pięciu księży). Zadaniem tego zespołu jest udzielanie konsultacji w obszarze prawa kanonicznego osobom, które nawiążą kontakt drogą e-mailową poprzez adres konsultacjekanoniczne@fsj.org.pl. W 2023 roku zrealizowano 60 konsultacji prawnokanonicznych. Zespół przygotował też 24 analizy/opinie prawnokanoniczne.
Ten z konieczności skrótowy przegląd działań Kościoła w obszarze pomocy osobom pokrzywdzonym przestępstwami seksualnymi przeczy tezie jakoby Kościół nic nie robił. W ciągu dziecięciu lat powstał dość spójny system, który staje się wzorcowym dla innych Kościołów lokalnych. Oczywiście system ten ma swoje mankamenty, wymaga uzupełnień i poprawiania błędów. Ale jest i działa. I Kościół powinien się nim chwalić.


Copyright © catolico.pl. Wykorzystanie, kopiowanie i powielanie materiału wyłącznie za zgodą Redakcji

Fundacja Św. Józefa
10 kwietnia, 2024 at 7:16 am
Telefon zaufania dla skrzywdzonych 798 009 615 jest prowadzony przez siostry zakonne z różnych zgromadzeń.
https://fsj.org.pl/siostry-dla-skrzywdzonych/