Modlitwa do Świętego Michała Archanioła wróciła do kościołów. Dlaczego?

CATOLICO: “Modlitwa do św. Michała Archanioła” powstała w latach osiemdziesiątych XIX wieku. Napisał ją papież Leon XIII. Po Soborze Watykańskim II znikł obowiązek jej odmawiania. Jednak w ostatnich latach modlitwa ta staje się coraz bardziej popularna i odmawiana po zakończeniu Mszy Świętej. Dlaczego tak się stało? Co na to wpłynęło? 

KS. DOMINIK OSTROWSKI: Podejrzewam, że miały na to wpływ dwie okoliczności. Po pierwsze widać rodzącą się w Kościele pewną „nową demonologię”. Dzisiaj to dość popularna przestrzeń dotycząca opętań czy rodzajów demonów. O ile się orientuję, taka nowa demonologia przybyła z nurtów protestanckich, częściowo z Afryki, i dość łatwo się przyjmuje. A po drugie – w pewnym sensie – jej popularność może się wiązać z przebudzeniem tej modlitwy w nurtach tradycyjnych. W liturgii przedsoborowej od czasów papieża Leona Wielkiego ta modlitwa była odmawiana jako część tzw. „modłów Leonowych”, które miały na celu walkę z herezjami grożącymi Kościołowi. A więc widać, że modlitwa do Michała Archanioła jest bardzo lubiana z dwóch dość skrajnych stron – i z charyzmatycznej i tradycyjnej.

Ta nowa demonologia już stała się przedmiotem ostrzeżeń w Kościele w Polsce. Trzeba zawsze uważać, na ile w pewnym napięciu w temacie demonów jest zdrowej teologii, na ile straszenia, na ile też pójścia na skróty – jest sporo przestrzeni do nieporozumień. Oczywiście musimy w Kościele nauczać o istnieniu piekła, o diabłach i demonie, ale też nie można iść na skróty.

Czy za pojawieniem się modlitwy stoi np. dekret odpowiedniej Kongregacji bądź Episkopatu, czy też modlitwa została włączona spontanicznie?

Nie miałem możliwości zrobienia dokładnych badań na temat renesansu tej modlitwy, ale nie przypominam sobie również, by decyzja o jej powrocie była inicjatywą odgórną. Nie kojarzę również, by był jakiś nagły powód dotyczący szczególnego wzywania pomocy Michała Archanioła.

Według mojej obserwacji ta modlitwa wróciła z podwójną siłą do kościołów, a impet tego powrotu był tak duży, że znalazła się ona wewnątrz samej Mszy świętej, co jest nowością, a także nieprawidłowością. We Mszy nie odmawia się modlitw do Świętych (z wyjątkiem Litanii do świętych, ale to wyjątek potwierdzający regułę). Myślę, że za tak mocnym powrotem stoją pobożni kapłani, którzy trochę przerobili końcówkę Mszy świętej, żeby po ogłoszeniach wezwać opieki św. Michała, co samo w sobie nie jest niczym złym, ale jeśli staje się to obrzędem, to mamy do czynienia z nadużyciem. 

Czy to ewenement tylko w Polsce, czy dzieje się tak też w innych krajach? 

Odmawianie tej modlitwy na zakończenie Mszy nie jest ewenementem wyłącznie polskim, bo spotkałem się z tą modlitwą także w Anglii czy we Włoszech. Pewnie warto sprawdzić, czy w krajach Europy ta modlitwa jest równie popularna. Możliwe, że to właśnie Polska jest tu wiodąca, a Polska jest w Kościele ważnym środowiskiem – jesteśmy grupą bardzo przebudzoną religijnie. To u nas inicjatywy ewangelizacyjne wypełniają stadiony po brzegi, a tego raczej nie ujrzymy za granicą. Ale np. w Anglii odmawiałem tę modlitwę po rozesłaniu wiernych, przed śpiewem, stojąc nie za ołtarzem czy przy miejscu przewodniczenia, ale przed prezbiterium.

Czy wynika stąd prawny bądź liturgiczny obowiązek jej odmawiania? Czy księża mają prawo odmówić tę modlitwę podczas odprawianej przez siebie Mszy św? I odwrotnie – czy mają prawo jej nie odmówić, nawet jeśli w danej parafii stało się to zwyczajem? 

Nie ma obowiązku jej odmawiania, nie ma też zakazu. Może zabrzmi to za mocno, ale tak: nie mamy prawa jej odmawiać podczas Mszy, natomiast mamy prawo odmówić ją poza Mszą. A czy kapłan będący gościem w jakiejś parafii powinien ją pominąć, chociaż wie, że tam się ją odmawia? Myślę, że powinien się kierować pewną zasadą, którą ja bardzo mocno popularyzuję: nie wzbudzać zdziwienia wiernych. Liturgia jest tą przestrzenią, gdzie nie powinno się pojawiać zdziwienie czy szok, dlatego jeśli wprowadzono jakiś zwyczaj, to nie powinno się robić awantury lub afery, pouczać wiernych, wymądrzać się, bo może się okazać, że lekarstwo będzie gorsze od choroby. Przy czym chorobą jest tutaj, jak sądzę, nieposłuszeństwo. Pobożne, ale nieposłuszeństwo. Lepiej odmówić modlitwę, a potem w gronie kapłańskim dojść do ładu z tą sprawą, ustawić zwyczaj we właściwym miejscu.

Modlitwa jest odmawiana po Mszy Świętej, jednak czasem księża odmawiają ją przed błogosławieństwem, czasem po nim, przed ucałowaniem ołtarza. Która forma byłaby właściwa?

Co ciekawe, modlitwa do Michała Archanioła ma pomagać w walce z szatanem, który jest demonem nieposłuszeństwa. Dziwnie zatem to wygląda, kiedy modlitwa jest odmawiana w duchu pewnego nieposłuszeństwa. Włączanie tej modlitwy do Mszy, zwłaszcza jeśli to już jest prawie rytuał, jest to nieposłuszeństwo. Kościół ma obrzęd Mszy Świętej, który jest taki, a nie inny – i teraz, nagle, do tekstów mszalnych dorzucana jest modlitwa do Michała Archanioła. Niestety, wielu księży tak robi powołując się prawdopodobnie na starą tradycję przedsoborową. Ale podczas tzw. recytowanej Mszy przedsoborowej kapłan najpierw kończył Mszę i dopiero schodził przed ołtarz, klękał na stopniu i odmawiał modlitwę. Myślę, że o tym przede wszystkim się zapomina: modlitwa do Michała Archanioła powinna być odmawiana godnie, nawet na kolanach, przed ołtarzem. Tymczasem jest odmawiana od ołtarza albo z miejsca przewodniczenia – bo tam akurat jest mikrofon. I tu jest problem, który uważam za kluczowy i wstydliwy zarazem: staliśmy się niewolnikami mikrofonów, a przed ołtarzem nie ma mikrofonu… Pamiętajmy, że ołtarz to akurat najbardziej nieodpowiednie miejsce odmawiania tej modlitwy. Ołtarz jest miejscem modlitw tylko do Boga. 

Czy można spodziewać się reakcji odpowiedniej komisji Episkopatu? 

Jeśli zjawisko stanie się wystarczająco powszechne, odpowiednia dyrektywa by się przydała. Ale pamiętajmy, że zanim uruchomi się komisje czy całą Konferencję Episkopatu, to jest jeszcze etap lokalny, gdzie biskupi stoją na straży liturgii. Wiem, że Diecezjalna Komisja Liturgiczna diecezji warszawsko-praskiej wydała komunikat dotyczący teologiczno-liturgicznych aspektów modlitwy do św. Michała Archanioła. Uważam, że jest on dobry i idzie we właściwym kierunku. Między innymi wyraźnie się tam przypomina, że modlitwa ta powinna być odmawiana po błogosławieństwie i po rozesłaniu wiernych.

^{Ks. dr hab. Dominik Ostrowski – kapłan diecezji świdnickiej, konsultor Komisji Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów KEP}