Kto jest kim w Kościele? Przewodniczący KEP

FUNKCJA

Przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski

GDZIE MOŻNA SPOTKAĆ

Przewodniczący Konferencji Episkopatu jest jednym z biskupów diecezjalnych (obecnie funkcję tę pełni metropolita gdański), który wybierany jest w tajnym głosowaniu przez ogół biskupów zgromadzonych na zebraniu plenarnym konferencji episkopatu danego kraju. Podejmowane w ramach swojej funkcji działania sprawuje przede wszystkim podczas zebrań plenarnych i zebrań Rady Stałej Episkopatu. Odbywają się one w różnych miejscach Polski – ostatnie, 397 zebranie plenarne KEP odbywało się w 13-14 marca 2024 roku w Warszawie.

CZYM SIĘ ZAJMUJE

Konferencja Episkopatu “jest zebraniem biskupów jakiegoś kraju lub określonego terytorium, wypełniających wspólnie pewne zadania pasterskie dla wiernych jej terytorium, w celu pomnożenia dobra udzielanego ludziom przez Kościół, głównie przez odpowiednio przystosowane do bieżących okoliczności czasu i miejsca formy i sposoby apostolatu, z zachowaniem przepisów prawa” (Kodeks Prawa Kanonicznego, kan 447). Na jej czele stoi Przewodniczący, do którego zadań należy zwoływanie spotkań plenarnych i zebrań Rady Stałej oraz Rady Biskupów Diecezjalnych i przewodniczenie tymże zebraniom. Jego zadaniem jest też reprezentowanie Konferencji na zewnątrz a także przesyłanie sprawozdań i dokumentów z Zebrań plenarnych oraz Rady Biskupów Diecezjalnych do Stolicy Apostolskiej za pośrednictwem Nuncjatury Apostolskiej.

Wraz z Zastępcą i Sekretarzem tworzy Prezydium Konferencji Episkopatu, które może zająć stanowisko w sprawach publicznych, kiedy tego wymaga dobro Kościoła albo konkretne potrzeby wiernych. Prezydium przedstawia także kandydatów na Przewodniczących Komisji, Rad i Zespołów, na Delegatów i Duszpasterzy krajowych, na Rektorów polskich misji katolickich i Rektorów polskich instytucji katolickich podległych Konferencji oraz wyznacza Delegatów reprezentujących Konferencję na zewnątrz. Kompetencje Przewodniczących Episkopatu w poszczególnych krajach mogą nieco się różnić, ich dokładny zakres spisany jest w Statucie Konferencji Episkopatu. 

Warto pamiętać, że Przewodniczący Konferencji Episkopatu nie jest “superbiskupem” – większość decyzji pozostaje w kompetencjach biskupów diecezjalnych, nad którymi przewodniczący nie ma władzy zwierzchniej. Każdy biskup diecezjalny, jako następca apostołów jest suwerennym rządcą na własnym terytorium, którego jedynym zwierzchnikiem jest papież. Rola przewodniczącego Konferencji Episkopatu sprowadza się więc do koordynacji jej prac, reprezentowania na zewnątrz oraz możliwości wypowiadania się w jej imieniu – wraz z prezydium – w szczególnych sytuacjach, zgodnie z opinią, przynajmniej domniemaną, członków Konferencji.

Dobrze było to widać w kontekście wiosennej pandemii – Konferencja Episkopatu wydała zalecenia dotyczące udzielania dyspensy od obowiązku niedzielnego udziału w Eucharystii, ale ostateczną decyzję co do samej dyspensy jak i jej warunków wydawali biskupi poszczególnych diecezji.

Kodeks prawa kanonicznego definiuje szczegółowo kompetencje Konferencji Episkopatu, mówiąc, że “może (ona) wydawać dekrety ogólne jedynie w tych sprawach, w których przewiduje to prawo powszechne, albo określa szczególne polecenie Stolicy Apostolskiej” (KPK 455), a dekrety te uchwalane są podczas zebrań plenarnych przy aprobacie przynajmniej ⅔ członków Konferencji. Paragraf 4 tego kanonu mówi, że “w wypadkach, w których ani prawo powszechne, ani szczególnie polecenie Stolicy Apostolskiej nie udzieliło Konferencji Episkopatu władzy, o której w § 1, pozostaje nienaruszona kompetencja poszczególnego biskupa diecezjalnego i ani Konferencja, ani jej przewodniczący nie mogą działać w imieniu wszystkich biskupów, chyba że wszyscy i poszczególni biskupi wyrażają na to zgodę”.

W wydanym w 1985 roku “Raporcie o stanie wiary” kard. Joseph Ratzinger, ówczesny prefekt Kongregacji Nauki Wiary podkreślił, że “żadna Konferencja Biskupów nie posiada sama z siebie misji nauczania. Także jej dokumenty nie mają jakiegoś specjalnego znaczenia, ale takie, jakie nadają im poszczególni biskupi”.

HISTORIA

Biskupi współpracowali ze sobą od początku obecności Kościoła na ziemiach Polski, jednak przez lata współpraca ta nie miała formalnej struktury. Za oficjalny początek istnienia Konferencji Episkopatu Polski historycy uznają 12 – 14 marca 1919 roku, kiedy biskupi spotkali się w Warszawie i ustalili, że funkcję Przewodniczącego Konferencji Episkopatu będzie pełnił prymas Polski, którym był wówczas abp Edmund Dalbor. Wcześniej biskupi spotkali się już w grudniu 1918 roku, krótko po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Natomiast Watykan oficjalnie erygował KEP po ponad 50-ciu latach jej istnienia, 15 marca 1969 roku. 

Następcą kardynała Dalbora (który obejmując funkcję był arcybiskupem a w 1919 roku został ustanowiony kardynałem) na stanowisku Przewodniczącego został w 1926 roku kard. August Hlond. Po jego śmierci w 1948 roku funkcję tę objął kardynał Stefan Wyszyński, który pełnił ją aż do 1981 roku – przy czym w okresie jego internowania w latach 1953 – 56 obowiązki Przewodniczącego pełnił bp Michał Klepacz.

Po śmierci kardynała Wyszyńskiego Przewodniczącym został kardynał Józef Glemp, który pełnił tę rolę do 2004 roku. W tym czasie w działalności KEP zaszła ważna zmiana – dotychczas Przewodniczącym zostawał zawsze prymas, ale w 1994 roku polscy biskupi przyjęli wskazanie Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 roku, które obligowało ich do wybierania go przez ogół biskupów. Po tej zmianie kardynał Glemp został dwukrotnie wybrany na pięcioletnią kadencję. W 2004 roku biskupi na swojego Przewodniczącego wybrali abp Józefa Michalika z Przemyśla, który wcześniej od 1999 roku pełnił funkcję wiceprzewodniczącego. On również kierował Episkopatem przez dwie kadencje. W 2014 roku Przewodniczącym został wybrany metropolita poznański, abp Stanisław Gądecki, w 2019 roku wybrany na drugą kadencję. W 2024 roku na nowego Przewodniczącego wybrano metropolitę gdańskiego, abp. Tadeusza Wojdę SAC.

KTO GO WYBIERA

Przewodniczącego, jego zastępcę i sekretarza wybiera w tajnym głosowaniu ogół biskupów zgromadzonych na zebraniu plenarnym konferencji episkopatu danego kraju. Kadencja trwa 5 lat, Przewodniczący może sprawować urząd maksymalnie dwie kadencje. Przewodniczący Episkopatu Polski w marcu 2019 roku rozpoczął drugą kadencję swojego urzędowania. Dlatego też nie mógł już kandydować w wyborach, które odbyły się w marcu 2024 roku.

KOMU PODLEGA

Jak każdy biskup, podlega bezpośrednio Ojcu Świętemu.

KTO OBECNIE PEŁNI TĘ FUNKCJĘ

Od 14 marca 2024 roku funkcję Przewodniczącego Episkopatu Polski pełni abp Tadeusz Wojda, metropolita gdański.

CIEKAWOSTKI

W latach 1969 – 1978 wiceprzewodniczącym KEP był kard. Karol Wojtyła, po jego wyborze na Stolicę Piotrową zastąpił go kard. Franciszek Macharski. 

Dwóm pierwszym zebraniom KEP w 1918 i 1919 roku przewodniczył ówczesny wizytator apostolski, ks. prałat Achilles Ratti – późniejszy papież Pius XI.

CATOLICO