Czy kobieta może być nadzwyczajnym szafarzem Komunii św.? “To nie jest niczym nowym”

CATOLICO: Abp Grzegorz Ryś pobłogosławił w zeszłą sobotę nowych nadzwyczajnych szafarzy Komunii świętej, wśród nich po raz pierwszy były kobiety – trzy świeckie oraz sześć sióstr zakonnych. To pewna nowość, bo do tej pory byliśmy przyzwyczajeni do szafarzy – mężczyzn. Czy kobiety również mogą pełnić tę funkcję?

KS. MATEUSZ KIELARSKI: Instrukcja Kongregacji Sakramentów “Immensae caritatis” z 1973 na temat ułatwień w przyjmowaniu komunii sakramentalnej pozwala Ordynariuszowi miejsca ustanowić do funkcji nadzwyczajnego szafarza Komunii świętej “odpowiednio przygotowane do tego osoby”. „Przez osobę odpowiednią – mówi Instrukcja – rozumie się: lektora, alumna wyższego Seminarium, zakonnika, zakonnicę, katechistę, wiernego mężczyznę lub kobietę – z zachowaniem określonej tu kolejności, którą jednak może zmienić Ordynariusz miejsca według roztropnego uznania”. Nie jest zatem niczym nowym w Kościele, że kobieta może udzielać Komunii świętej jako nadzwyczajny szafarz.

Jaka jest różnica między “szafarzem” a “akolitą”? Także akolita może udzielać Komunii św. Czy to synonimy?

Nie. Trzeba przede wszystkim wspomnieć o różnicy pomiędzy funkcją sprawowaną w liturgii, a posługą. Posługa (ministerium) w znaczeniu podstawowym oznacza służbę, a najstarsze znaczenie tego terminu w Kościele wskazuje na wykonywanie czynności niższych od funkcji kapłańskiej. To czynności, prawa oraz obowiązki dane “na stałe” danej osobie. I taką stałą posługą jest akolitat. Natomiast funkcja (munus) prawie zawsze oznacza “zadanie do wykonania”. W przypadku sprawowania liturgii oznacza funkcję, która można zlecić każdemu świeckiemu.

Szafarz nadzwyczajny Komunii świętej wypełnia powierzoną sobie funkcje podczas liturgii, zaś akolita wypełnia posługę, która będzie miała szerszy zakres czynności nie tylko odnoszących się do posługiwania liturgicznego.

Nadzwyczajny szafarz Komunii świętej może wypełniać swoją funkcję podczas Mszy Świętej, jeśli jest taka potrzeba, uwarunkowana zbyt małą ilością zwykłych szafarzy lub gdy nie pozwala na to ich stan zdrowia. Może jedynie udzielać Komunii świętej lub pomagać przy udzielaniu Komunii pod dwiema postaciami, nie może jednak sam wziąć Najświętszego Sakramentu z tabernakulum czy ołtarza. Nie może dokonywać puryfikacji naczyń po udzieleniu Komunii świętej, te czynności należą do szafarza zwyczajnego. W wyjątkowych sytuacjach może otrzymać polecenie od kapłana, aby zanieść Najświętszy Sakrament do tabernakulum, jednak nie może to być regułą.

Akolita natomiast ustanawiany jest po to, aby wspomagał diakona i usługiwał kapłanowi podczas Mszy Świętej. Jego zadaniem jest pełnić służbę ołtarza, ponadto, jeśli są zachowane szczególne uwarunkowania, jak w przypadku nadzwyczajnego szafarza Komunii świętej, może udzielać Komunii świętej wiernym obecnym na Eucharystii lub tym, którzy chorzy pozostali w domach. Gdy nie ma kapłana, akolicie można powierzyć wystawienie i schowanie Najświętszego Sakramentu dla adoracji przez wiernych. Nie może on jednak udzielać błogosławieństwa. Jeśli zajdzie taka potrzeba, akolita może przygotować innych wiernych, by wspomagali kapłana w celebracji Mszy Świętej, posługując przy mszale, krzyżu, świecach albo pełniąc inne czynności. Akolita poza liturgią ma ożywiać formację liturgiczną i przykładem swojego wypełniania posługi, pociągać innych do bliskości z Bogiem. Przypomnijmy, że dwa lata temu papież Franciszek dopuścił również kobiety do posług, którymi obecnie jest posługa lektora i akolity.

Dlaczego mamy szafarzy, skoro w Polsce nie brakuje księży do rozdawania Komunii? Kiedy potrzebny jest szafarz?

Nadzwyczajny szafarz Komunii świętej ma określone zadania i nie ich może przekraczać. Jest “nadzwyczajnym” szafarzem, więc nie może wyręczać szafarzy zwykłych, czyli księży i diakonów, z ich posługiwania. Istnieją natomiast takie szczególne sytuacje, kiedy kapłan czy diakon nie może iść z Komunią świętą w niedziele do parafian chorych lub w podeszłym wieku, którzy pragną przyjąć Najświętszy Sakrament. Nie zawsze jest odpowiednia liczba księży w danej parafii, aby zanieść Komunię świętą w niedzielę do szpitala czy do domu pomocy społecznej. Istnieją wspólnoty zakonne, nie mające kapelana mieszkającego na terenie klasztoru, a są tam starsze siostry zakonne, które również nie pójdą już na Msze Święta. Siostra zakonna jako nadzwyczajny szafarz Komunii świętej może tę funkcję wykonać. Możemy uczestniczyć również w tak licznych celebracjach liturgicznych, gdzie szafarzy Komunii świętej jest zbyt mało, aby w dostatecznym czasie udzielić wszystkim Komunii świętej. Podstawową racją tej funkcji w Kościele jest dobro duchowe wiernych, które jest realizowane przez bezcenne częste przyjmowanie Komunii świętej wiernych. 

Warto zauważyć, że wyznaczenie do funkcji nadzwyczajnego szafarza Komunii świętej, które odbyło się w Łodzi, między innymi dla dziewięciu kobiet, jest posłaniem do konkretnej wspólnoty. Sześć sióstr zakonnych będzie posługiwać w ramach swoich zadań w miejscu, gdzie codziennie żyją, a trzy kobiety świeckie, również są posłane do konkretnej wspólnoty modlitewnej. 

Przy okazji błogosławienia nowych szafarzy pojawiają się komentarze, że Komunii powinni udzielać wyłącznie księża. Z czego wynika to, że nie jest to funkcja zarezerwowana wyłącznie dla duchownych?

Katechizm Kościoła Katolickiego określa relacje pomiędzy kapłaństwem służebnym i kapłaństwem powszechnym: „Podczas gdy kapłaństwo wspólne wiernych urzeczywistnia się przez rozwój łaski chrztu, przez życie wiarą, nadzieją i miłością, przez życie według Ducha, to kapłaństwo służebne służy kapłaństwu wspólnemu i przyczynia się do rozwoju łaski chrztu wszystkich chrześcijan. Jest ono jednym ze środków, przez które Chrystus nieustannie buduje i prowadzi swój Kościół. Dlatego przekazuje się je przez osobny sakrament, mianowicie sakrament święceń” (KKK 1547).

Ten fragment jest konieczny do zrozumienia roli kapłaństwa powszechnego wszystkich ochrzczonych w Kościele, która odzwierciedla się również w liturgii. Jest to może odkrywcze spojrzenie na godność bycia chrześcijaninem jaką otrzymuje każdy ochrzczony. Rzuca to również nowe spojrzenie, do czego każdy wierzący jest powołany na mocy chrztu. Mamy przed sobą zadanie zmiany mentalności, które liturgia od nas wymaga i od duchownych i od świeckich. Proces tej zmiany optyki najlepiej można dostrzec w dobrze rozumianym „ars celebrandi” czyli właściwym rozumieniu swoich zadań w liturgii. Soborowa odnowa liturgii, choćby we Mszy Świętej daje funkcje świeckim i nie jako w zastępstwie za duchownego. Kiedy nie ma kto przeczytać czytania czy zaśpiewać psalmu to duchowny zastępuje osobę, która powinna wykonać te funkcje w liturgii. Oczywiście rola duchownego podczas Mszy Świętej jest ważna i nie da się jej zastąpić, choćby w wymiarze przewodniczącego liturgii, lecz nie wszystkie funkcje należą do duchownego. Wszystkie funkcje są ukierunkowane na Chrystusa, którego uobecnia kapłan przewodniczący liturgii, ale nie wszystkie należą do niego. W tym kontekście trzeba spojrzeć na sprawę udzielania Komunii świętej przez świeckich. Tę funkcję czy posługę mogą również wykonywać osoby świeckie i Kościół na to pozwala, wiedząc jak wielką godność nosi w sobie każdy, kto przez wodę Chrztu świętego został przyobleczony w Chrystusa.

Kto może pełnić posługę akolity oraz funkcję nadzwyczajnego szafarza Komunii świętej?

Powinny to być osoby w wieku od 35 do 65 roku życia, które wyróżniają się dojrzałością w wierze, powinni odznaczać się właściwym życiem moralnym i pobożnością, mieć wykształcenie minimum średnie i znać podstawowe prawdy teologiczne. Osoby te mają posiadać odpowiednie kwalifikacje intelektualne i aktywnie uczestniczą w życiu parafialnym. Aby zostać nadzwyczajnym szafarzem Komunii świętej trzeba uczestniczyć w wymaganym przygotowaniu, które każda diecezja organizuje, przybliżając tym osobom zagadnienia dotyczące teologii i liturgii. Upoważnienie do sprawowania funkcji nadzwyczajnego szafarza Komunii świętej w wielu diecezjach należy odnawiać co roku, przez uczestnictwo w permanentnej formacji.

Posługa akolity wiąże się z ustanowieniem, które nie dotyczy tylko funkcji, ale szerszego zaangażowania w piękno celebracji Mszy Świętej i formacji eucharystycznej. Osoba ta ma stać się liderem formacji służby liturgicznej w parafii. Całym swoim życiem i zaangażowaniem powinna świadczyć o posłudze, którą pełni przez nieustanną formacje, modlitwę i uczestnictwo w Eucharystii.

Ks. Mateusz Kielarski, kapłan archidiecezji warszawskiej, członek Komisji Liturgicznej Archidiecezji Warszawskiej, doktorant Akademii Katolickiej w Warszawie.