Kto jest kim w Kościele? Nuncjusz Apostolski

FUNKCJA

Nuncjusz Apostolski

GDZIE MOŻNA SPOTKAĆ

Nuncjusza Apostolskiego można spotkać w każdym kraju z którym Stolica Apostolska utrzymuje stosunki dyplomatyczne. W Polsce nuncjatura mieści się przy Alejach Jana Chrystiana Szucha 12. 

CZYM SIĘ ZAJMUJE

Nuncjusz apostolski łączy w sobie dwie rolę: legata (wysłannika) papieskiego oraz przedstawiciela Stolicy Apostolskiej w relacjach dyplomatycznych z władzą świecką.

Teologiczne uzasadnienie funkcji Nuncjusza Apostolskiego zasadza się na katolickiej eklezjologii, a szczególnie nauce o Prymacie Papieskim i jego łączności z kolegium Biskupów. Rolą nuncjusza jest więc m.in. umacnianie i dbanie o  widzialną jedności Kościoła z wikariuszem Chrystusa na ziemi.

Legat

Jako legat papieski jest jest delegowany przez Ojca Świętego do danego kraju w celu prowadzenia, kształtowania i kontroli lokalnej polityki kościelnej. W tym aspekcie do jego zadań należy:

☛ Reprezentowanie papieża (Stolicy Apostolskiej) przy Kościele partykularnym

☛ Informowanie papieża o życiu, warunkach i działalności danego Kościoła  partykularnego

☛ Udzielanie pomocy biskupom i Konferencji Biskupów, zawsze jednak z poszanowaniem ich uprawnień i własnej odpowiedzialności

☛ Przedkładanie papieżowi kandydatów na biskupów diecezjalnych i pomocniczych oraz przeprowadzanie procesów informacyjnych

☛ Uczestniczenie w poczynaniach ekumenicznych i współpracy międzynarodowej Kościoła partykularnego

☛ Obrona uprawnień Kościoła partykularnego i Stolicy Apostolskiej.

Co ważne biskupi miejsca podlegają bezpośrednio władzy Ojca Świętego. Nuncjusz nie ma więc władzy odwoływania biskupów czy ingerowania w ich władzę nad diecezją.

Dyplomata

Nuncjusz jest nie tylko legatem, a więc osobą odpowiedzialna za nadzór życia lokalnego Kościoła, ale jest także dyplomatą Stolicy Apostolskiej, który w jej imieniu prowadzi stosunki dyplomatyczne z lokalną władzą świecką. Tu zarysowuje się różnica pomiędzy zwykłym legatem papieskim, a urzędem Nuncjusza Apostolskiego. Każdy nuncjusz jest legatem, ale nie każdy legat jest nuncjuszem. Legat apostolski który nie odpowiada za utrzymywanie stosunków dyplomatycznych z władzą świecką, a jego rola sprowadza się do kontaktu papieża z Kościołem lokalnym, nazywany jest delegatem apostolskim. 

Nuncjusz jest więc de facto i de iure ambasadorem Stolicy Apostolskiej w danym kraju. Nuncjatury istnieją w państwach z którymi Stolica Apostolska utrzymuje stosunki dyplomatyczne. W niektórych krajach zwyczajowo nuncjusz jest również dziekanem korpusu dyplomatycznego – jest tak mniej więcej w połowie krajów z którymi Stolica Apostolska utrzymuje relacje dyplomatyczne. Ta tradycja jest obecna m.in. w Polsce.  

Do zadań nuncjusza jako dyplomaty Stolicy Apostolskiej należy:

☛ Reprezentowanie papieża (Stolicy Apostolskiej) wobec władz danego państwa lub organizacji międzynarodowej.

☛ Podtrzymywanie poprawnych stosunków między Stolicą Apostolską a rządem danego kraju.

☛ Prowadzenie rokowań (w porozumieniu z miejscową Konferencją Biskupów), dotyczących relacji państwo – Kościół (konkordat, umowy, porozumienia, konwencje).

☛ Dialog i współdziałanie z władzami świeckimi na rzecz obrony praw człowieka, poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności wyznania, sumienia i kultu, obrony życia, trwałości rodziny, solidarności z najuboższymi członkami społeczeństwa, obrony pokoju w życiu społecznym państwa.

Teoretycznie wyróżnia się trzy rodzaje nuncjatury, choć w praktyce funkcjonuje tylko jeden jej rodzaj. Są to:

☛ Nuncjusz apostolski – przedstawiciel dyplomatyczny Stolicy Apostolskiej, który należy do grona ambasadorów z prawem pełnienia funkcji dziekana korpusu dyplomatycznego. Rolą dziekana korpusu dyplomatycznego jest reprezentowanie korpusu dyplomatycznego na zewnątrz, przemawianie w jego imieniu na uroczystościach oraz przyjęciach, organizacja pożegnania ambasadorów. Dziekan przyjmuje też wizyty nowo przybyłych ambasadorów, którzy zazwyczaj chcą się czegoś dowiedzieć o zwyczajach panujących w kraju. Jest to więc w praktyce szef danej placówki dyplomatycznej reprezentującej dany kraj. Dziekanem korpusu dyplomatycznego nie jest tzw.. charges de affairs, a więc osoba która pełni rolę nuncjusza w czasie wakansu aż do czasu mianowania nowego nuncjusza. 

☛ Pronuncjusz – przedstawiciel dyplomatyczny, który nie ma prawa do funkcji dziekana, ale należy do grona ambasadorów. Obecnie ten tytuł jest już nieużywany zaś osobę o takich uprawnieniach uznaje się za przynależącego do kategorii Nuncjuszów Apostolskich.

☛ Internuncjusz apostolski – przedstawiciel dyplomatyczny, który nie należy do grupy ambasadorów, ale jest zaliczany do rzędu legatów nadzwyczajnych lub urzędników posiadających pewne pełnomocnictwa. W ostatnich dziesięcioleciach klasa internuncjuszy przestała być stosowana w praktyce.

Nuncjusz i nuncjatura

Zazwyczaj w nuncjaturze pracuje tylko dwóch dyplomatów – nuncjusz i sekretarz lub radca – oraz jeden lub dwóch współpracowników miejscowych na stanowiskach sekretarskich.

Zgodnie z prawem kanonicznym nuncjusz i jego siedziba (nuncjatura apostolska) wyjęci są spod władzy biskupów swojego poselstwa. Ponadto wolno nuncjuszowi sprawować funkcje liturgiczne we wszystkich kościołach poselstwa. Zwyczajowo nuncjusz apostolski jest arcybiskupem tytularnym –  a więc biskupem mającym tytuł dawnej, najczęściej starożytnej już nie istniejącej diecezji rzymskiej oraz nie jest ordynariuszem żadnej obecnie istniejącej diecezji.  Co do zasady nuncjusze nie są członkami kolegium kardynalskiego. Wyjątku pod tym względem dokonał  w 2016 papież Franciszek, który podniósł nuncjusza apostolskiego w Syrii, abp. Mario Zenari, do rangi kardynała. 

Najczęściej nowym nuncjuszom sakry udziela sekretarz stanu Stolicy Apostolskiej, rzadziej czyni to osobiście papież lub inny bardzo wysoki dostojnik watykański. Teoretycznie nuncjusz nie musi być biskupem – mogą to być wszyscy Ci, którzy przeszli przez Papieską Akademię Kościelną w Rzymie. Co ciekawe jest to jedyny urząd Stolicy Apostolskiej, który nie wygasa wraz z chwilą wakansu na tronie piotrowym.

Nuncjusz apostolski podlega bezpośrednio Sekretariatowi Stanu Stolicy Apostolskiej. Co warto zaznaczyć Nuncjusz Apostolski jest przedstawicielem Stolicy Apostolskiej, a nie Watykanu – są to dwa oddzielne podmioty prawa międzynarodowego. Stolica Apostolska jest najwyższym, suwerennym i niepodległym organem rządzenia w Kościele katolickim, uznanym od wieków, a przynajmniej od czasu upadku Zachodniego Imperium Rzymskiego (476 r.). Watykan zaś jest małym państwem, powstałym w wyniku umowy międzynarodowej między Stolicą Apostolską a Królestwem Włoch podpisanej 11 lutego 1929 r., które ma gwarantować niezależność Ojca Świętego od jakiejkolwiek władzy świeckiej.

HISTORIA

Funkcja nuncjusza pojawia się w Kościele dość późno. Wcześniej istniała instytucja legatów papieskich, która sięga swoimi korzeniami do IV w n.e a więc czasu gdy chrześcijaństwo zaczynało cieszyć się coraz większym uznaniem ze strony władz Imperium Rzymskim. Jako pierwszych legatów wymienia się kapłanów Klodiusza i Wita oraz diakonów Eugeniusza i Cyriaka, którzy reprezentowali papieża na Synodzie w Arles w 314 r. Rolą pierwszych legatów była reprezentacja papieża na synodach lokalnych i soborach powszechnych oraz realizacja konkretnych postanowień papieża wobec Kościołów partykularnych.

W średniowieczu oprócz wyżej wymienionych zadań, legat zaczął reprezentować papieża w stosunkach z władzami świeckimi co łączyło się z powstaniem w VIII wieku Państwa Kościelnego. Legaci zajmowali się także zbieraniem opłat na rzecz skarbu papieskiego. Nazywano ich kolektorami papieskimi i niektórzy historycy uznają ich za bezpośrednich poprzedników Nuncjuszy Apostolskich. W późnym średniowieczu legaci angażowali się również  w walkę z herezjami, zwłaszcza z herezją katarów.

Powstanie urzędu Nuncjusza Apostolskiego datuje się na XIIII wiek. Do Soboru Trydenckiego grupa ta miała ogromną władzę – mogła nawet ograniczać władzę biskupów lokalnych w takich wymiarach jak usuwanie ze stanowisk opatów, uwalnianie od ekskomuniki (nieograniczone terytorialnie), przyznawanie beneficjów kościelnych w prowincji, którą powierzono legatowi, zatwierdzanie wyboru arcybiskupów, biskupów i opatów, określanie przesłanek do stanowienia prawa. Co więcej, mieli oni władzę zwyczajną rozpatrywania spraw zarezerwowanych papieżowi z wyjątkiem zmiany procedury sądowej. Uprawnienia te zostały jednak dość szybko ograniczone m.in. przez Sobór Laterański IV co nie zmienia faktu, że były i tak znacznie większe niż dziś.

Pierwsza nuncjatura ze stałym legatem została ustanowiona w Wenecji w 1500 roku. Intensyfikacja rozwoju instytucji nuncjatur apostolskich nastąpiła po Soborze Trydenckim. Papież Grzegorz XII w celu wdrażania postanowień Soborowych i rozpoczęciu działań mających zapobiec rozprzestrzenianiu się protestantyzmu ustanowił wiele nuncjatur z czego najważniejsza wówczas Nuncjatura powstała w niemieckiej Kolonii(1584 roku).

Ogromnym krokiem w procesie rozwoju dyplomacji, był kongres wiedeński (1815), na którym ustalone zostały podstawowe reguły dyplomatyczne oraz przyjęto najważniejsze procedury. Dokonano też klasyfikacji przedstawicieli dyplomatycznych. Podzielono ich na trzy grupy. Nuncjusze znaleźli się wówczas w pierwszej grupie razem z ambasadorami. Te uprawnienia potwierdzone zostały przez Konwencję Wiedeńską z 1861 roku.

Pierwszym nuncjuszem apostolskim na ziemiach polskich był mianowany na to stanowisko w 1519 roku bp. Zachariasz Ferreri. Natomiast pierwszym stałym nuncjuszem był bp. Alojzy Lippomano, który został nominowany przez papieża Juliusza III w 1555 roku. Nuncjatura przestała funkcjonować w momencie utraty przez polskę niepodległości. Ostatni nuncjusz, Laurentius Litta, opuścił Polskę w marcu 1797. Siedzibą nuncjuszy w tym czasie był m.in. klasztor ojców Teatynów przy ul. Długiej oraz pałac arcybiskupów gnieźnieńskich w Skierniewicach. Nuncjatura została na nowo powołana do życia dnia 25 kwietnia 1918 roku kiedy to papież Benedykta XV mianował na to stanowisko ks. prałata Achillesa Rattiego, późniejszego papieża Piusa XI.

Na początku grudnia 1924 roku ówczesny nuncjusz abp. Lorenzo Lauri przeniósł się do pałacu nuncjatury przy alei Szucha. W wyniku rozpoczęcia działań wojennych dnia 5 września 1939 roku nuncjusz abp. Filippo Cortesi opuścił budynek nuncjatury w Warszawie 5 września 1939 roku. Nuncjatura powróciła na al. Szucha jesienią 1989 roku, kiedy to nuncjuszem apostolskim został abp. Józef Kowalczyk

KTO GO WYBIERA

Nuncjusza jak i innych urzędników Nuncjatury wybiera Ojciec Święty.

KOMU PODLEGA

Jak każdy biskup, podlega bezpośrednio Ojcu Świętemu. Ponadto jako legat i dyplomata Stolicy Apostolskiej podlega bezpośrednio Sekretariatowi Stanu Stolicy Apostolskiej. Na jego czele stoi kardynał Sekretarz Stanu, którego wspomagają Substytut i Asesor w Sekcji Spraw Ogólnych, oraz Sekretarz i Podsekretarz Sekcji ds. Stosunków z Państwami.

KTO OBECNIE PEŁNI TĘ FUNKCJĘ

Nuncjuszem apostolskim będzie abp Antonio Guido Filipazzi. O jego nominacji Stolica Apostolska poinformowała 8 sierpnia.

Ostatnim nuncjuszem apostolskim był abp Salvatore Pennacchio, który pełnił tę funkcję od 6 sierpnia 2016 r do 15 marca 2023 r. Sprawowanie urzędu zakończył w związku z mianowaniem go przez papieża Franciszka na rektora Papieskiej Akademii Kościelnej w Rzymie.

CIEKAWOSTKI

Achilles Ratti, który pełnił funkcję nuncjusza po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, został w 1922 wybrany na papieża i przyjął imię Pius XI. W czasie swojej nuncjatury w Polsce jego spowiednikiem był bł. Anicet Kopliński – kapucyn, jałmużnik Warszawy, męczennik obozu Auschwitz.